astrofotografie voor dummies

Daar stond ik dan, als klein ventje van 7 jaar in onze tuin, turend naar de fonkelende sterren aan de hemel. Vanuit een klein dorp in Noord-Brabant waren deze sterren dan ook prima te zien zonder de vele lichtvervuiling van de grote steden. Elke keer als ik weer eens naar boven keek, herkende ik de sterren én sterrenbeelden steeds beter. En het duurde dan ook niet lang voordat ik me afvroeg: ‘Wat is er buiten al die sterren nog meer te zien?’.

Inmiddels weten we al eeuwenlang door wetenschap dat er zo veel meer te zien is aan de nachtelijke hemel dan alleen de sterren. Denk aan planeten, manen, nevels, sterrenstelsels, supernova’s en nog veel meer. Ook is de mens er steeds beter in geworden om deze hemellichamen in beeld te brengen. Zo kunnen wij als nietige mens de grootsheid en schoonheid van het heelal tóch dichtbij ervaren. Denk alleen al aan de schitterende plaatjes die de Hubble ruimtetelescoop en de James Web Space Telescope hebben gemaakt. Door deze technologie is het heelal dichterbij dan ooit. Maar wat mij na inmiddels 16 jaar steeds meer heeft weten te fascineren, is dat ook zonder deze geavanceerde technologie, het heelal grijpbaarder is dan je zult denken…

Een kleine telescoop of verrekijker is vaak de eerste stap voor het beter bekijken van sterren of hemellichamen. Neem bijvoorbeeld de maan, een schitterend object dat goed te zien is met het blote oog, maar met een simpele verrekijker al heel gedetailleerd te bekijken is. De kraters en vlekken op de oppervlakte zijn heel makkelijk te spotten. Probeer het eens uit! Bekijk de maan eens met het blote oog, verrekijker of telescoop, maar kijk er wat langer naar dan gebruikelijk. Je zult merken dat je ogen wennen aan het licht en dat je steeds meer details kunt waarnemen op het maanoppervlak. En precies dit is de basis van waar dit artikel verder over zal gaan, Astrofotografie. Want wat is daar voor nodig? Licht!

Astrofotografie is een vorm van fotografie die zich richt op het fotograferen van objecten aan de nachtelijke hemel. Objecten die eerder al zijn beschreven, planeten, sterrenstelsels en nevels bijvoorbeeld. Je hoort het goed, het is mogelijk om deze hemellichamen vast te leggen vanaf de aarde! Daarvoor hoef je niet ver de ruimte in zoals de eerder genoemde telescopen. Tegenwoordig is het al mogelijk om astrofotografie te beoefenen vanuit je achtertuin met bijvoorbeeld een oude camera of zelfs je smartphone! De techniek is dus binnen handbereik, het is alleen nog een kwestie van het onder de knie krijgen!

Het belangrijkste ingrediënt van astrofotografie werd al eerder genoemd, licht. En om iets specifieker te zijn wordt dan licht afkomstig van het te fotograferen hemellichaam bedoeld. Denk maar eens terug aan de maan, de enige reden waarom wij de maan kunnen zien, is omdat deze maan licht weerkaatst dat afkomstig is van de zon. En om welk hemellichaam dan ook te kunnen fotograferen, zal er dus licht vandaan moeten komen. Dit kan licht zijn dat het hemellichaam zelf uitstraalt, zoals een ster of emissienevel, of licht dat wordt weerkaatst door het hemellichaam, zoals een planeet, maan of reflectienevel. En de kunst van astrofotografie is het vangen van dat licht. Maar helaas is dat nog niet zo makkelijk als je zou denken. Niet alles aan de hemel is namelijk zo fel als de maan of de zon. In tegendeel zelfs. Heel veel objecten aan de nachtelijke hemel zijn groot genoeg om met het blote oog te zien, maar helaas zijn deze objecten vaak te lichtzwak om te kunnen zien. En juist daar komt astrofotografie om de hoek kijken, onze redder in nood!

Door middel van astrofotografie kunnen we deze lichtzwakke objecten tóch fotograferen en bekijken! En een terechte vraag is, hoe werkt dat nou? Dat gaan we uitleggen. Allereerst heb je een apparaat nodig dat licht kan vastleggen, een camera. De soort camera maakt voor de basis van astrofotografie niet uit, het belangrijkste is dat je de belichtingstijd moet kunnen aanpassen. Dat betekent, hoe lang wordt de sensor van een camera belicht om een foto te maken. Hoe langer deze belichtingstijd, hoe meer licht er wordt vastgelegd. En hoe meer licht, hoe beter in dit geval. Ons doel is zoveel mogelijk licht te vangen van het lichtzwakke object zodat we deze toch kunnen zien. We stapelen dus meerdere seconden, of soms zelfs minuten, van licht dat afkomstig is van het hemellichaam. En juist dát, zorgt dat het object zichtbaar wordt!

Klus geklaard zul je denken, maar helaas, astrofotografie is een uitdagende bezigheid. Er zijn nog veel meer zaken waar je rekening mee moet houden om tot de mooie plaatjes van Hubble of James Webb te komen. Denk aan de locatie. Om het beste licht uit het heelal te vangen, moet de lichtvervuiling door onze aarde zo minimaal mogelijk zijn. Kies bij voorkeur dus een plek als het platteland of ver weg van stadslicht.

Naast licht is er helaas nog een stoorzender vanuit de aarde, het is een gigantische draaimolen. Doordat de aarde ronddraait wordt het lastiger om veel (en langer) licht te vangen van een object aan de hemel. Denk eens aan de zon, die beweegt ook steeds langs de hemel, omdat wij als aarde zelf ronddraaien. Om een lange tijd licht te vangen van een hemellichaam, zonder dat deze uit het zicht van de camera verdwijnt, moeten we deze draaiing dus tegengaan. Nu is de aarde stilzetten niet écht een optie, dus is daar een technisch kunstje voor gevonden. Dit wordt onder astrofotografen ook wel een ‘Star Tracker’ genoemd. Ondanks de futuristische naam, is het niks anders dan een kleinere draaimolen waar de camera op wordt gemonteerd. Maar dan wel een bijzondere draaimolen die precies zó snel (of langzaam) draait dat de draaiing van de aarde wordt gecompenseerd. Hierdoor blijft de camera precies gericht op het hemellichaam, ondanks dat de aarde er weg van draait.

Deze, en nog veel meer trucs binnen de astrofotografie worden gebruikt om zo veel mogelijk licht te vangen van een object aan de hemel. En hoe meer licht, hoe duidelijker de foto’s zullen zijn. Astrofotografie is een bezigheid die veel tijd, moeite en ook wel wat technische vaardigheden vereist om tot gedetailleerde en indrukwekkende foto’s te komen. Gelukkig is er tegenwoordig heel erg veel over te vinden op internet en kun je er snel meer over leren. En die tijd en moeite is het absoluut waard. Want juist het zo actief bezig zijn met het heelal, het herkennen, vastleggen en bewonderen hiervan maakt het proces van astrofotografie zo fascinerend. Dus doe vooral eens een poging, en wie weet zie je het heelal straks ook vanuit jouw achtertuin!